Belangrijk en complex
Begrijpend lezen is een van de belangrijkste vaardigheden die kinderen op school leren. Ze hebben het nodig als ze teksten lezen bij de verschillende vakken en om goed te kunnen functioneren in hun dagelijkse leven. Nu, maar ook later. Kinderen moeten informatie in teksten kunnen begrijpen en toe kunnen passen in andere situaties. Ook moeten ze informatie uit meerdere teksten kunnen samenvoegen. Als kinderen de teksten in schoolboeken niet goed begrijpen, kan dat leiden tot demotivatie, verminderd zelfvertrouwen en zelfs tot gedragsproblemen. Tegelijk is leren lezen een complexe vaardigheid waar veel mentale processen bij betrokken zijn. Er komt dan ook veel bij kijken om het goed te onderwijzen. Wat zegt de wetenschap daarover?
Dit zegt de wetenschap
Er zijn de afgelopen jaren veel rapporten* verschenen over de vraag: wat houdt begrijpend lezen in en hoe zou het onderwezen moeten worden? Dit zijn de aanbevelingen die hieruit voortkomen.
- Bespreek met de leerlingen wat ze lezen, vooraf en achteraf en zorg voor interactie tussen leerlingen onderling.
- Laat leerlingen lezen met een doel.
- Leer leerlingen actief lezen, dus zich bewust zijn van de inhoud die ze uit een tekst halen.
- Zorg dat leerlingen over voldoende woordenschat en achtergrondkennis beschikken.
- Breng leerlingen kennis bij over tekststructuren.
- Gebruik teksten van goede kwaliteit.
- Werk aan leesmotivatie.
- Combineer lees- en schrijfonderwijs.
- Leer leerlingen leesstrategieën aan, als middel om tot beter begrip te komen.
- Zorg voor transfer van de aangeleerde kennis en vaardigheden bij het lezen in alle vakken.
- Houd de ontwikkeling van de leerlingen goed bij.
Het gaat om samenhang
Belangrijk aandachtspunt hierbij is dat er aandacht voor álle factoren is. Het gaat om de verschillende factoren in samenhang. Hoogleraar Paul van den Broek vergelijkt het mooi met een voetbalteam:
‘Hoe beter de keeper, hoe groter de kans dat het team wint. Maar het zou fout zijn als alle teams alleen nog maar keepers gaan trainen. Het herkennen van tekststructuur heeft aantoonbaar effect, maar ook trainen in het leggen van verbanden en woordenschat. Als je die allemaal in één benadering verpakt, heb je een veel grotere impact’.
‘Als je alle factoren in één benadering verpakt, heb je een veel grotere impact.’
Paul van den Broek, emeritus hoogleraar pedagogische en onderwijswetenschappen
Zo zie je dit terug in Nieuwsbegrip
Het team van Nieuwsbegrip volgt de ontwikkelingen op de voet. Alle genoemde, wetenschappelijk onderbouwde factoren zijn dan ook terug te vinden in Nieuwsbegrip. Het is duidelijk: het gaat om én-én. Niet om óf-óf. Hoe zie je dat terug?
- Interactief lezen en modelen
Bij het actief lezen is er veel interactie tussen de leraar en de kinderen en tussen de kinderen onderling. Het actief lezen wordt onder andere gestimuleerd door modelen, dus door hardop denkend lezen. De sleutelvragen zetten de kinderen aan tot het leggen van verbanden en zorgen daardoor voor beter begrip. - Doelgericht, bewust lezen
Voordat kinderen een Nieuwsbegriptekst gaan lezen, stellen ze voor zichzelf vast wat ze uit de tekst te weten willen komen. Om hen daarbij te ondersteunen, krijgen ze vooraf een prikkelende vraag. - Woordenschat en tekststructuren
Leerlingen verbeteren hun leesvaardigheid door allerlei soorten teksten te lezen en met behulp van woordenschatlessen. Daarbij krijgen ze ook uitleg over tekststructuren. Ze breiden hun kennis van de wereld uit en leren daarbij nieuwe woorden. Het bekijken van een video van het Jeugdjournaal en het lezen van satellietteksten stimuleert dit nog eens extra. Dit zijn teksten die qua inhoud aansluiten bij het weekonderwerp. Ook krijgen de kinderen boekentips van de Jeugdbieb. - Teksten van goede kwaliteit
Nieuwsbegrip waarborgt dat leerlingen teksten van een goede kwaliteit lezen. De teksten worden op verschillende niveaus geschreven, met altijd veel aandacht voor goede en rijke formuleringen en samenhang in de tekst én uitdagend qua woordenschat. De teksten breiden zowel de woordenschat als de kennis van de wereld uit. Wat maakt een tekst nog meer kwalitatief goed? - Gemotiveerde leerlingen
De kinderen mogen zelf actuele onderwerpen aandragen waarover ze willen lezen. Dit werkt motiverend. En omdat de onderwerpen actueel zijn, hebben de kinderen er vaak al iets over gehoord of gezien. Er is dus een kans dat ze al enige voorkennis hebben over het onderwerp en dat ze er gedurende de week nog meer over gaan zien of lezen. Het Jeugdjournaal maakt iedere week een filmpje dat inhoudelijk aansluit bij het onderwerp van Nieuwsbegrip. Dit filmpje wordt na het lezen van de tekst ingezet. Is het een lastig onderwerp waarvan kinderen heel weinig voorkennis hebben? Dan kan het ook voorafgaand aan het lezen ingezet worden. - Lezen én schrijven
De verbinding met schrijven wordt gelegd door de schrijflessen. In deze lessen staat de samenhang binnen een te schrijven tekst centraal. Leerlingen focussen op het doel van de tekst die ze gaan schrijven, maar ook op de structuur. Dit helpt hen ook bij het lezen van teksten. Regelmatig bevat de basisles ook een schrijfopdracht die nauw aansluit bij de inhoud van de leestekst. - Beter begrip door strategieën
De kinderen leren om teksten actief te lezen. Bij het actief lezen oefenen ze met het toepassen van een beperkt aantal strategieën dat hen helpt om de tekst beter te begrijpen. Het gaat om voorspellen, vragen stellen, onduidelijkheden ophelderen, verbanden leggen en afleidingen maken, en samenvatten. Deze zijn onderdeel van de actieve leesaanpak en bewezen effectief. Als kinderen het nodig hebben, zijn de strategieën aan te leren met een aantal aparte, expliciete strategielessen van Nieuwsbegrip. - Transfer naar alle vakken
In de handleiding vinden leerkrachten regelmatig tips voor de noodzakelijke transfer van kennis en vaardigheden naar andere vakken. - De ontwikkeling monitoren
Dit kan op verschillende manieren. Zo zijn er vragenlijsten om de leesmotivatie te monitoren, observatielijsten om de leesaanpak van kinderen te volgen, inferentietoetsen om in kaart te brengen hoe goed de kinderen verschillende verbanden kunnen leggen, en begripstoetsen om vast te stellen hoe goed ze informatie in teksten begrijpen. Het is belangrijk om verschillende toetsen en observatie- en vragenlijsten in te zetten. Begrijpend lezen is een complexe vaardigheid, die je niet met één toets evalueert.
Thematisch werken
Nieuwsbegrip biedt ook mogelijkheden om thematisch te werken. Zo is er een zoekfunctie waarmee je in het uitgebreide archief op onderwerp kunt zoeken. Daarnaast is er van alle onderwerpen een thematisch overzicht gemaakt, dat je kunt downloaden en waarin je makkelijk kunt zoeken. In de wekelijkse handleiding staan de lessen uit het archief die verwant zijn aan het onderwerp van de actuele les. Ook staat beschreven hoe het onderwerp aansluit bij de SLO-inhoudslijnen.
Vier hardnekkige misvattingen
Er zijn van die uitspraken over Nieuwsbegrip die niet kloppen, maar die wel geregeld terugkomen. We nemen vier hardnekkige misverstanden onder de loep met Astrid Kraal, senior onderzoeker en ontwikkelaar bij Nieuwsbegrip. Lees de misvattingen en de uitleg.
Nieuwsbegrip: meer dan je misschien dacht
Bekijk nog eens met je team: wat biedt Nieuwsbegrip allemaal? Misschien is het meer dan je dacht. Wist je bijvoorbeeld dat Nieuwsbegrip ook onderdelen voor fictie lezen en voortgezet technisch lezen biedt? Kijk ook nog eens goed in de (wekelijkse) handleiding. Die wordt namelijk regelmatig aangepast. Bespreek vervolgens in je team hoe jullie Nieuwsbegrip het beste kunnen inzetten. Daar kunnen we ook bij helpen met cursussen en begeleiding op maat.
De leerkracht: nóg belangrijker
Een goede methode is belangrijk. Maar: leerkrachten zijn nóg belangrijker. Zonder jullie bekwame inzet is goed leesonderwijs niet mogelijk. Tegelijkertijd staan jullie enorm onder druk. Dat begrijpen we. We doen dan ook ons uiterste best om het zo makkelijk mogelijk te maken. Er zijn uitgebreide handleidingen, filmpjes en cursussen. Iedere week reiken we manieren aan om de lessen zo goed mogelijk voor te bereiden. Ook is er dit schooljaar een gratis cursus Coördinator Nieuwsbegrip voor alle scholen die met Nieuwbegrip werken. Een buitenkans om Nieuwsbegrip (weer) goed op de kaart te zetten op je school.
Wil je zelf meer lezen over goed leesonderwijs?
We kunnen je dit whitepaper van harte aanbevelen:
Kies voor een brede leesaanpak: visie op de samenhangende leesdomeinen.
Wil je graag sparren over jullie leesonderwijs?
We gaan graag met je in gesprek. Neem contact op met Yvet van Noordt (y.vannoordt@cedgroep.nl, 06-12432365).
* Bronnen algemene aanbevelingen voor goed onderwijs in begrijpend lezen:
- Gobyn, S., Merchie, E., De Bruyne, E., De Smedt, F., Schiepers, A., e.a. (2019). Sleutels voor Effectief Begrijpend Lezen. Inspiratie voor een eigentijdse didactiek in het basisonderwijs. Brussel: De Vlaamse Onderwijsraad.
- Houtveen, A. M., Steensel, R. van & Rie, S. de la (2019). De vele kanten van lees-begrip: Literatuurstudie naar onderwijs in begrijpend lezen in opdracht van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek en de Inspectie van het Onderwijs. Rotterdam: Erasmus Universiteit.
- Houtveen, A.A.M. & van Steensel, R.C.M. (red) (2022). De zeven pijlers van onderwijs in begrijpend lezen. Den Haag: Uitgeverij Eburon.
- Snel, M. (2023). Kwaliteitswaaier: Effectief Onderwijs in Begrijpend Lezen. Samen aan effectief leesonderwijs werken. Utrecht: Kennistafel Effectief Leesonderwijs.
- Van den Broek, P., e.a. (2021). Sturen op begrip: Effectief Leesonderwijs in Nederland. Leiden: Universiteit Leiden.